Denksessie WaterWegen: Waterschappen en de toekomstige samenleving rotterdam - 21 april 2016
WaterWegen
Anders denken, anders doen. Dat is de kern van het door de gezamenlijke waterschappen opgerichte WaterWegen. Waterwegen is de trendwatcher van de waterschappen die door verkenning en verbinding veranderingen initieert of stimuleert. Eén van de zaken die Waterwegen organiseert, is een jaarlijks terugkerende Denksessie.
Interactie tussen burgerprofessionals en waterschapsburgers
Het doel van deze denksessie was om met de deelnemers genuanceerde gedachten te vormen over participatie in 2030. Burgerparticipatie, overheidsparticipatie en de vervagende grenzen tussen publiek en privaat. De drie inspirerende sprekers hebben geholpen om onze geesten te slijpen tijdens de denksessie.
De deelnemers waren niet alleen te gast, ze moesten ook ‘participeren’: helpen met koffie inschenken, kopjes afwassen en de lunch verzorgen.
In de middag konden deelnemers kiezen uit vier sessies: een masterclass van Peter van Rooy, backcasting (hoe zijn we in de toekomst terecht gekomen?), een persconferentie maken over Opleggen, Overleggen of Overlaten, en een droomsessie om de toekomstige samenleving vanuit een hele andere invalshoek te benaderen. De dag werd afgesloten met een korte speeddate-uitwisseling van ervaringen, en natuurlijk een borrel.
Programma
Milja van Tielhof
Waterschap het oudste democratische orgaan van Nederland?
Milja is historicus, zij onderzoekt onder andere de geschiedenis van waterschappen. Ze nam ons mee terug naar de pré democratische periode. Hoe breed was toen de participatie? En hoe was het bestuurlijk geregeld?
Vóór de 16e eeuw kende Nederland duizenden waterschappen. In eerste instantie kon iedereen daarin een bestuursfunctie vervullen. Keuterboeren, pachtboeren, vrouwen met land of elders wonende landeigenaren. Alle categorieën kwamen voor, hoewel de meerderheid van de bestuurders de grotere boeren met meer grond waren. Geen elite. Iedereen in het gebied kon op een of andere manier participeren, in de vorm van deelname aan de jaarvergadering. Besluiten werden genomen bij meerderheid van stemmen.
In de periode van de 16e tot de 19e eeuw ging men formele eisen stellen aan de bestuurders. Het stemrecht werd beperkt, er werden minder algemene vergaderingen georganiseerd en de vergaderlocatie werd verplaatst naar de stad, waardoor het voor de meeste mensen veel lastiger werd om de vergaderingen bij te wonen. Een paar grote boeren vertegenwoordigden de rest.
Participatie is het makkelijkst te organiseren op een lokaal niveau.
Deze veranderingen werden voornamelijk bij middel- en grote waterschappen doorgevoerd. Participatie van de gewone grondbezitters kwam steeds meer onder druk te staan. Een elitair bestuur overlegt met elite grondeigenaren. Waarom? Waarschijnlijk heeft dit met schaal te maken en met de sociaal-economische ontwikkelingen in de maatschappij. Waterschappen werden steeds professioneler en bestuurders moesten geletterd en gecijferd zijn, kunnen netwerken en over voldoende geld beschikken. Op een gegeven moment werden nieuwe bestuurders zelfs voorgedragen door het zittend bestuur.
In de 19e eeuw is de wijze waarop waterschappen werden bestuurd weer aangepast.
Dat waterschappen de oudste democratie zijn, is dus deels waar. Er was een periode waarin het democratische gehalte ver te zoeken was. Het idee dat waterschappen de oudste democratie in Nederland is, is in de jaren 70 gelanceerd. Ingegeven door een projectie van enkele decennia daarvoor.
Nu we vanuit kantoor de waterhuishouding kunnen regelen vraag je je soms af of participatie nog wel nodig is.
Zouden we terug moeten naar waar we indertijd zijn begonnen?
Schaalvergroting heeft te maken met productie vergroting van de bodem rond grote steden. Participatie is makkelijker te organiseren op lager niveau. De afstand tot personen is nu vaak te groot. Bijna niemand weet meer wie er in het bestuur zit. Niemand voelt zich geroepen om wat voor het waterschap te doen. Dat is een bedreiging voor de waterschappen. Door technologische vooruitgang kunnen de waterschappen de waterhuishouding van kantoor regelen. Is participatie nog nodig kan je jezelf dan afvragen.
Ferenc van Damme
Elimineer 'De Burger'
Ferenc werkt bij de provincie Overijssel als adviseur communicatie en participatie, hij heeft een carte blanche, zolang hij maar een bijdrage levert aan de maatschappelijke ontwikkelingen. Door anders te denken en anders te doen probeert hij nieuw leven te blazen in onderwerpen waar niet veel energie meer inzit. Zijn kennis deelt hij graag en met veel energie!
De Burger! Daar kan je niets mee in de communicatie. Schaf dit woord af en vervang het door mensen, inwoners of personen. Op deze manier creëer je meer een vorm van gelijkwaardigheid.
Veranderingen gaan steeds sneller en dit heeft invloed op ons mens zijn en hoe we met elkaar omgaan. Kinderen van nu leven in een ander tijdperk dan de kinderen van 25 jaar geleden. De samenleving zal over 25 jaar radicaal veranderd zijn!
Om veranderingen bij te kunnen benen, zal elk vakgebied zich moeten herijken. In een orkaan van veranderingen zijn er twee keuzes:
- In de orkaan gaan staan en kansen en uitdagingen oppakken en jezelf naar een hoger niveau laten voeren.
- Bang zijn voor de orkaan van veranderingen en deze aan jezelf voorbij laten gaan.
De vernieuwing van het openbaar bestuur komt voort uit gebrek aan geld. Te weinig geld levert creatievere denkwijzen op. Hoe gaan we om met het beschikbare geld?
Wegzetten van geld (ambtenarentaal voor het opmaken van een gereserveerd budget) moet verboden worden! Beleef de waarde van het geld dan gaat men vanzelf anders denken over geld.
De houding van de overheid is vaak een open autoritaire stijl. Mededelen van wat er besloten is, het volk is toeschouwer in de rol van ontvanger. We roepen nu te veel “Gij zult participeren!!” Dit zijn opdrachten en is geen vorm van participeren.
Benader de mensen zoals je wilt dat ze reageren: ben je open en faciliterend? Dan kun je hoger op de participatieladder terecht komen. Zolang je zelf op de onderste treden blijft hangen en alleen maar naar boven roept, gaat er niks veranderen (een betere participatie begint bij jezelf….)
Waarom gaat het zo vaak fout? Alles wat je voor mij doet maar niet met mij, doe je tegen mij! Mensen moeten het gevoel hebben dat het van hen is! Dit eist inzicht in de doelgroep die men wil bereiken
Motivaction heeft een test ontwikkeld welke ons inzicht verschaft in onze samenleving. Organisaties kunnen met behulp van de uitkomsten gerichter hun doelgroepen definiëren en begrijpen. De test verdeelt de samenleving in acht verschillende milieus welke vervolgens in vier verschillende burgerschapsstijlen ingedeeld worden.
Alle acht verschillende milieus op dezelfde manier benaderen werkt niet. De acht milieus kunnen terug gebracht worden tot vier stijlen. In de dagelijkse praktijk moet je dus over minstens vier verschillende werkwijzen beschikken om participatie te kunnen laten slagen. De groep die uit zichzelf graag participeert (verantwoordelijke en plichtsgetrouwen) krimpt, terwijl de groep die veel moeilijker valt te bereiken (pragmatici en buitenstanders) groeit.
Kijkend naar de toekomst moet er wat veranderen. De overheid zal anders moeten gaan denken en anders moeten doen. En dat is nog heel moeilijk! Als overheid zijn we op zoek naar een nieuw samenspel tussen samenleving, ambtenaren en politiek. Dit kun je bereiken door te experimenteren en gewoon te doen, en daarbij vooral je menselijke kant in te zetten.
Het nazorgpakket:
- LUNCHBREAK -
Marije van den berg
Loslaten in vertrouwen
Marije is voormalig raadslid van de gemeente Leiden en houdt zich bezig met democratische vraagstukken. Ze was de eerste politicus met een eigen blog.
Als persoon wil men gehoord worden, invloed hebben, zich ontplooien, tot zijn recht komen en kunnen bijdragen. Marije geeft aan dat dit intrinsiek menselijk is. Vervolgens moet men met elkaar aan het sleutelen gaan om verder te komen. Hoe doen we goed recht aan deze basiswaarden?
De democratische waarden zijn de fundamenten van ons werk als ambtenaar. Politici denken niet zo veel na over democratie. Eigenlijk denkt bijna niemand vaak na over de democratische waarden van onze samenleving, hoewel we daar wel elke dag mee te maken hebben, en een goed denkkader vormen voor vraagstukken over participatie en de democratische legitimatie daarvan.
Het gouden ei van Columbus is er niet!
Wanneer men weet waar het democratisch in de haak is en waar niet, is men veel beter in staat om aan de knoppen te draaien. Om als ambtenaar een goed beeld te krijgen moet men veel vragen stellen. Legitimiteit is belangrijk en daarbij zijn de spelregels belangrijk. Twijfels over legitimiteit bepalen of iets wordt geslikt of niet. Waterschappen zijn bijvoorbeeld technisch super goed aldus Marije. Legitimiteit verkrijgen door een super doordacht voorstel moet een dagelijks streven zijn.
De burger is gebaat bij een beetje gezond wantrouwen in 'de overheid', dat houdt die overheid scherp.
Loslaten in vertrouwen is geen voorwaarde voor een democratie. Democratie is een samenraapsel van allerlei ingrediënten en de hele tijd zijn we aan het puzzelen om dat zo goed mogelijk te laten smaken.
Breakout sessies
Peter van Rooy
Master class participatie
Peter van Rooy is directeur van de coöperatie NederLandBovenWater (NLBW), een innovatief opleidingsprogramma voor gebiedsontwikkeling.
Met zijn onorthodoxe doch constructieve aanpak van maatschappelijke kwesties, is hij procesregisseur van tal van beleidsexperimenten en gebiedsontwikkelingen.
De overheid heeft (als een bezorgde ouder) lange tijd alles bedacht en bepaald, de kwaliteit voor de korte en de lange termijn, voor de grote en kleine projecten. Private en particuliere partijen moeten de vrijheid krijgen om zelf een kwaliteitsdoel te bepalen. Laten we de mensen de vrijheid geven om vanuit hun eigen loyaliteit met de ruimte om te gaan.
"Participatie, je geeft ze koffie met een koek en maakt het gezellig. Dan ben je er weer vanaf."
De Droomsessie
Dromen, je mee laten voeren op je eigen gedachten. Een voorstelling maken van je leven over twintig jaar. Wat ben je dan aan het doen? Hoe ziet je omgeving eruit? Wat draag je bij aan de wereld om je heen, aan je directe leefomgeving? Wat houdt je dan bezig? En wat betekent dat voor de samenleving van de toekomst, hoe ziet die eruit? We onderzochten deze vragen met de technieken van de eindeloze vraag, meditatie en freewriting.
Individualisering zet door, je kunt nog veel meer dan nu alles digitaal regelen. Je bent daardoor nog veel minder afhankelijk van de mensen om je heen. Je hoeft je buren niet te kennen. En juist daardoor wordt ook je sociale netwerk belangrijker: je familie en je vrienden, de mensen die je zelf uitkiest en waarmee je hele intensieve contacten onderhoudt. Vaak virtueel maar zeker ook vaak ‘in de echte wereld’ als is dat onderscheid veel minder belangrijk dan nu.
Voor de samenleving en voor participatievormen kan dat betekenen dat mensen alleen willen/zullen participeren als een onderwerp direct aan hun leefwereld of aan die van hun vrienden en familie raakt. Ontwikkelingen op grotere schaal of onderwerpen die slechts indirect van invloed zijn op je leven, zullen alleen door een selecte groep mensen (misschien de kosmopolieten uit het verhaal van Ferenc?) actief opgepakt worden.
Het vraagt dus om nog meer begrip en inlevingsvermogen van alle partijen, om tot constructieve maatschappelijke oplossingen te komen. DE opdracht: het menselijke en liefdevolle combineren met de eindeloze en soms onbevattelijke mogelijkheden van de digitale wereld.
Backcasting
Bij de backcasting sessie zag de toekomst voor Nederland (en de waterschappen) er niet direct rooskleurig uit. "Randstad onder water", "Nederlands water ondrinkbaar" en “Laatste boer vertrekt uit Nederland”, waren de headlines uit de krant van 2050.
"Randstad onder water", "Nederlands water ondrinkbaar" en “Laatste boer vertrekt uit Nederland”
De waterschappen kunnen de hulp van de Nederlanders bij het voorkomen van deze toekomstbeelden zeker gebruiken. Een van de conclusies was dat een vernieuwende manier van (internationaal) samenwerken erger kan voorkomen en de toekomst voor Nederland van heel bedreigend kan ombuigen naar heel kansrijk!
Persconferentie
Door de Denksessie van vandaag liepen als rode draad de drie vormen van participatie die men in de praktijk ruwweg kan onderscheiden; Opleggen, Overleggen of Overlaten.
Bij de breakout sessie Persconferentie werden de deelnemers uitgedaagd om te experimenteren met deze verschillende manieren van participatie. Ingedeeld in drie groepen kropen zij in de huid van het waterschap en bedachten zij een oplossing voor de steeds terugkerende wateroverlast in een woonwijk in Rotterdam. Ieder echter met een geheel eigen insteek: Opleggen, Overleggen of Overlaten. Vervolgens presenteerden zij hun oplossing aan de andere deelnemers in de vorm van een persconferentie of informatieavond voor bewoners. Waar dit toe leidde is terug te lezen in de krant van vandaag…
Uitwerking persconferenties
Overleggen aan de keukentafel
Rotterdam – De één wil dat het waterschap eens met verzekeringen om tafel gaat om z’n gloednieuwe led-tv te vergoeden na waterschade. De ander uit z’n onvrede vanwege gebrekkige communicatie over een oplossing voor de waterproblematiek in de Rotterdamse buurt Waterweg. Uit een keukentafelgesprek van het waterschap blijkt dat ook binnen een buurtcomité geen sprake is van één probleem, één belang.
Door klimaatverandering komen ook in de Waterweg steeds vaker straten blank te staan. Vertegenwoordigers van het buurtcomité werden in Centrum Djoj uitgenodigd om samen met het waterschap tot een oplossing te komen voor de overlast. Het bleek een grote uitdaging om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.
,,Je merkt dat je over eierschalen moet lopen met bepaalde bewoordingen”, zei een vertegenwoordiger in een evaluatie op het keukentafelgesprek. ,,Aan de ene kant heeft iedere bewoner z’n eigen problemen en z’n eigen belangen. Aan de andere kant: als je ze niet van te voren als één probleem omschrijft, gaan mensen ook niet het gevoel krijgen dat je met één oplossing komt.”
Opleggen met een persconferentie
Rotterdam – Het waterschap legt een waterplein met de nieuwste en beste techniek aan om wateroverlast in de Rotterdamse buurt Waterweg tegen te gaan. Dat maakte zij bekend tijdens een persconferentie in Centrum Djoj. Buurtbewoners spreken schande van het eenzijdige besluit, omdat zij geen inspraak hebben.
Tijdens de persconferentie spraken vertegenwoordigers van het waterschap over een ‘geen woorden maar daden-beleid’. Verdere details wilde de organisatie niet geven. In het winkelcentrum was al een brief verspreid dat er meer duidelijkheid over de plannen zou komen.
,,Ik moet in de supermarkt lezen dat ik mijn huis ga kwijtraken”, klaagde een jonge moeder die op de persconferentie was afgekomen. Journalisten vroegen zich af waarom er geen inspraak voor de burgers was, maar zij kregen geen duidelijk antwoord.
,,In sommige gevallen is het niet raar om iets op te leggen”, aldus een vertegenwoordiger van het waterschap tijdens de nabespreking. ,,Het kan goed werken maar hangt van het proces af en van iedereen met wie je te maken hebt. Als waterschap heb je de kennis om bepaalde dingen te onderzoeken en te constateren. Dan zou je in zekere zin kunnen opleggen dat er een waterplein komt, maar inspraak van burgers is nooit weg.”
Overlaten met een informatieve bijeenkomst
Rotterdam - Waar komt de wateroverlast in de Rotterdamse buurt Waterweg nou vandaan en wat kunnen we eraan doen? Op die vragen werd antwoord gegeven tijdens een informatieve bijeenkomst in Centrum Djoj.
Het waterschap en de gemeentelijke afdeling burgerparticipatie waren door Jan van der Water van het buurtcomité uitgenodigd om de problematiek bespreekbaar te maken. Zij spraken gezamenlijk de ambitie uit om te voorkomen dat alle betrokken partijen straks ‘met z’n allen moeten dweilen’.
De groep in de woonwijk is divers: lokale basisschool, bewoner, ondernemer. Iedereen heeft z’n eigen impact meegemaakt en z’n eigen ideeën om een leefbare omgeving te behouden. Aanwezige buurtbewoners werden door de gemeente aangespoord tot het indienen van burgerinitiatieven.
,,Wat is nou eigenlijk overlaten?” vroeg een vertegenwoordiger van het waterschap zich in de nabespreking hardop af. ,,Ik denk het benoemen in verantwoordelijkheden, maar wel over het hele spelersveld. Dat houdt dus ook in dat als het riool een verantwoordelijkheid is van de gemeente, ik daar als waterschap niks aan kan doen. Dat is lastig om uit te leggen, maar dat is ook niet wat de burger wil weten. Die wil alleen weten waar hij of zij aan toe is.”
